Riet is een van de oudste typen dakbedekkingen en wordt, anders dan stro, houtspaanders en plaggen, nog steeds op beperkte schaal toegepast. In de vijftiende eeuw werden dergelijke ‘weke’ dakbedekkingen vanwege het brandgevaar uit de steden geweerd.
In de twintigste eeuw keerden ze echter terug in villawijken en tuindorpen. Op het platteland is de rieten kap nog altijd prominent aanwezig en de belangstelling voor dit type daken neemt weer toe.
Aanbrengen van rietbedekking op schaapskooi
Riet is een mooie vorm van dakbedekking, maar wel een van de minst duurzame. Toch kan riet in gunstige situaties zeker veertig jaar mee. De levensduur hangt af van diverse voorwaarden. Een daarvan is de kwaliteit van het riet.
Rietkwaliteit
De kwaliteit van riet wordt onder meer bepaald door de behandeling van het riet vanaf de oogst tot aan de verwerking. Het voor het dak geschikte riet, dekriet genoemd, is blank van kleur, hard, dun, recht en eenjarig. Het zogenaamde duilenriet is niet geschikt voor het dak. Duilen zijn de dikke poreuze stengels van de lisdodde. Zo hier en daar een duil kan geen kwaad, maar het moeten er niet te veel zijn. Deze stengels houden namelijk langer water vast en zullen daardoor sneller vergaan.
7 cm ingerotte duil en daaronder een gezonde rietstengel uit hetzelfde dak
Dekriet moet afkomstig zijn uit goed onderhouden rietwaterplassen. Het riet wordt gesneden in de winter, tussen december en april en liefst na een vorstperiode. Dan is het blad eraf en kunnen de rietsnijders als ze geluk hebben over het ijs om het riet te oogsten. De rietsnijders sorteren het riet in dekriet en matriet en binden het op bossen. Het matriet gebruiken rietdekkers nog wel als spreilaag over de bindlatten. In monumenten zien we het ook terug als onderlaag voor stucplafonds.
Dekriet bestaat uit ongeveer twee meter lange, rechte, dunne stengels. Korter dekriet wordt ook wel molenriet genoemd. Dit wordt zoals het woord aangeeft verwerkt in molenkappen, maar ook in nokken en dakkapellen, waarvoor lang riet niet handig is. Het op het dak aanbrengen van een rietbedekking is een vak apart. Bij nagenoeg alle andere soorten dakbedekkingen kan de leek zelf nog wel eens een lekkage verhelpen, bij riet is daar geen denken aan. Hier dient absoluut de rietdekker aan te pas te komen.
Vervangen van riet
Bij het vervangen van een rietkap wordt de oude rietbedekking verwijderd en opgeruimd. Hier kan de opdrachtgever eventueel zelf nog een handje toesteken. De onderliggende constructie kan nu worden nagezien op eventuele gebreken. Losse bindlatten worden vastgespijkerd en slecht hout wordt vervangen. De kleine timmerwerken doet de rietdekker meestal zelf, omdat dit het meest efficiënt werkt. Het is goed een afspraak te maken met de aannemer om bij onverwacht grote reparaties paraat te zijn. Dit voorkomt stagnatie van de werkzaamheden.
Is de ondergrond in orde, dan kan het aanbrengen beginnen. Allereerst brengen de rietdekkers op de latten een spreilaag aan van minimaal drie centimeter. Vervolgens brengen ze het riet met de pluimen omhoog laag voor laag aan op het dak. Vroeger bonden ze het riet met wilgentenen aan de bindlatten, tegenwoordig gebruiken wordt voornamelijk roestvast staaldraad gebruikt.
De lagen riet worden aangeklopt om hoogteverschillen te vermijden en om de bindlatten of spandraden op het dak onzichtbaar te maken. Een goed aangebracht pakket riet heeft een gemiddelde dikte van vijfentwintig centimeter. Als de rietdekker bij de nok is aangekomen, gebruikt hij het kortere riet. Daaroverheen bindt hij in de lengte van de nok een extra rietlaag. Vervolgens werkt hij de nok af met grijze of rode rietvorsten. Deze worden aangebracht in een kalkspecie vermengd met koehaar. In het oosten van het land past men nog strovorsten toe, maar die zijn onderhoudsgevoeliger.
Voor een lange levensduur vergt het rieten dak tussentijds onderhoud. Een eigenaar/bewoner kan daar zelf weinig aan doen. Een periodieke inspectie en een mogelijk daaruit voortvloeiende onderhoudsbeurt door de rietdekker is beslist noodzakelijk. Deze kan het riet bijstoppen, bijvoorbeeld wanneer vogels riet eruit hebben getrokken voor nestmateriaal of als het riet plaatselijk dun wordt door slijtage. Ook kan hij het riet schoonmaken en ontdoen van mossen.